Không ai có quyền lựa chọn việc có sử dụng mô hình hay không. Mỗi con người đều mang trong mình những mô hình tư duy, hay còn gọi là mô hình tinh thần. Chúng chính là “công cụ suy nghĩ” của bộ não. Mọi hoạt động như tri giác, tư duy, ra quyết định hay hành động đều dựa trên các mô hình tư duy này, và việc chúng được sử dụng một cách có ý thức hay vô thức hoàn toàn không tạo ra khác biệt.

Cấu trúc của các mô hình tư duy mang lại định hướng, vì chúng đóng vai trò là những khung tổ chức giúp phân loại các tín hiệu mà giác quan tiếp nhận. Thông qua quá trình tri giác, mô hình đó được cập nhật liên tục, theo thời gian thực, để phản ánh đúng trạng thái hiện tại của thế giới.

Do đó, các mô hình tinh thần bao gồm hai loại thành phần: một là các yếu tố ổn định, những giả định nền tảng và tri thức cốt lõi về môi trường; hai là các yếu tố luôn biến động, chính là thông tin hiện thời. Điểm cốt lõi là: các mô hình không chứa dữ liệu thô. Bất kỳ tín hiệu nào đi vào đều lập tức được đặt trong bối cảnh của các khung phân loại có sẵn và những trải nghiệm trước đó. Nhờ vậy, dữ liệu thô ngay lập tức được “diễn giải” và chuyển hóa thành thông tin.

Nói một cách chính xác, các mô hình tư duy không chỉ là bản đồ nội tại về thế giới bên ngoài như thường được hiểu, mà luôn là mô hình về chính bản thân ta trong thế giới đó. Nhờ các mô hình này, chúng ta không thể dự đoán tương lai, nhưng có thể mô phỏng tương lai bằng cách hình dung mình là chủ thể hành động trong một kịch bản khả dĩ. Chúng cho phép ta suy nghĩ về những tương lai có thể xảy ra với chính mình.

Nội dung trong các mô hình tư duy của chúng ta rất linh hoạt và có thể được tái cấu hình hoàn toàn bất cứ lúc nào. Chỉ cần một đầu vào mới, chẳng hạn một chẩn đoán y khoa, những suy nghĩ cũ không biến mất, nhưng ý nghĩa của chúng thay đổi. Vì vậy, như đã đề cập, mô hình tư duy không phải là công cụ phân tích thuần túy, mà đóng vai trò như bộ tổ chức của tri thức và thông tin. Việc thu thập và cấu trúc thông tin một cách có hệ thống là điều thiết yếu.

Chức năng căn bản của mô hình là điều hòa hành vi của sinh thể trong môi trường của chúng, từ đó bảo đảm sự sống còn và khả năng tồn tại bền vững. Trước hết và trên hết, mô hình đóng vai trò như “bộ định hướng sinh tồn” của mọi sinh vật, kể cả những dạng sống nguyên thủy nhất. Theo thời gian, khi con người tiến hóa trong các môi trường tự nhiên và xã hội ngày càng phức tạp, mô hình dần đảm nhận thêm chức năng mới: trở thành công cụ tư duy, gắn với khả năng lý giải và trí tuệ. Trong giai đoạn tiến hóa này, mô hình được “chuyển hóa” thành dụng cụ của lý trí, giúp con người suy nghĩ và ra quyết định. Tuy nhiên, cốt lõi của mô hình vẫn không thay đổi: giúp chủ thể xử lý và làm chủ mức độ phức hợp của môi trường một cách ngày càng hiệu quả hơn.

SLEADER biên dịch từ Malik Letter, số 45 tháng 11.2025

Tham khảo các cuốn sách thuộc Bộ sách Thực hành Quản lý hiệu quả của GS. Fredmund Malik

👉🏻 Quản lý: Những điều cốt lõi

👉🏻 Đi trong thế giới mơ hồ: Cần phải quản lý, quản trị và lãnh đạo tổ chức như thế nào?

👉🏻 Chiến lược: Định hướng trong một Thế giới Mới phức hợp

👉🏻 Chính sách và Quản trị Công ty hiện đại: Để các tổ chức tự điều chỉnh và thích ứng

💪🏻 Đặt sách chính hãng qua fanpage SLEADER

———————————————

VIỆN NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN LÃNH ĐẠO CHIẾN LƯỢC

Con đường đúng, tương lai sáng

🏢Địa chỉ: 266 Lạc Long Quân, Phường Tây Hồ, Hà Nội

🌐Website: sleader.vn

📧Email: [email protected]

📞Hotline: 0965 965 368 / 0969 753 688 / 024 3201 1519

📱Zalo: Viện Lãnh đạo chiến lược Sleader/ 0969 753 688