Các nhà kinh tế và chính trị gia thường phê phán người tiêu dùng và giới doanh nhân là thiếu lý trí khi hành vi của họ không phù hợp với các lý thuyết kinh tế. Mặc dù lãi suất được duy trì ở mức thấp và nhiều gói kích thích tài chính đã được triển khai, người dân vẫn hạn chế chi tiêu, còn doanh nghiệp thì hoãn lại các quyết định đầu tư. Một số chuyên gia thậm chí còn nhắc tới “phi lý tính”, ngụ ý rằng con người đang hành động theo những cách có thể gây tổn hại cho nền kinh tế.

Tuy nhiên, những hành vi như vậy chỉ có vẻ “phi lý” nếu nhìn từ góc độ hẹp của kinh tế học thuần túy. Thực tế, con người sống trong một xã hội phức hợp và đa chiều, nơi hoạt động kinh tế có vai trò quan trọng, nhưng không phải là yếu tố duy nhất chi phối hành vi của họ.

Doanh nhân hành động hoàn toàn hợp lý khi lựa chọn không đầu tư, ngay cả trong bối cảnh nguồn vốn vay rẻ, đặc biệt khi triển vọng kinh doanh còn bất định. Nếu điều này không phù hợp với lý thuyết kinh tế, thì có thể chính lý thuyết đó mới là thứ cần được điều chỉnh.

Người tiêu dùng không chỉ là những “tác nhân kinh tế”, mà còn là những con người với nhiều mục tiêu đa dạng. Trong giai đoạn khủng hoảng, việc ưu tiên tiết kiệm thay vì chi tiêu là lựa chọn hợp lý, đặc biệt khi đối diện nguy cơ thất nghiệp, bệnh tật hoặc chi phí tương lai cho giáo dục và chăm sóc người thân. Đây không phải là sự phi lý, mà chính là một phản ứng thận trọng và hợp lý trước bất định.

Hơn nữa, bản chất của hành vi tiêu dùng đã thay đổi. Ở nhiều quốc gia phát triển, con người không còn tập trung vào việc đáp ứng nhu cầu cơ bản, mà hướng đến thỏa mãn mong muốn. Những mong muốn này có thể được trì hoãn hoặc từ bỏ mà không tạo ra cảm giác thiếu thốn thực sự. Nhiều người đã đạt đến mức độ hài lòng vật chất, vì vậy việc cắt giảm tiêu dùng chỉ gây ra chút bất tiện với họ, dù là đối với hàng hóa tiêu dùng hàng ngày hay các sản phẩm lâu bền như ô tô.

Thực tế tiêu dùng mới này cho thấy các chính sách kinh tế nhằm kích cầu tiêu dùng thường chỉ mang lại hiệu quả hạn chế. Không phải vì con người thiếu lý trí, mà ngược lại, chính bởi họ đang hành động một cách có lý trí hơn bao giờ hết. Họ suy xét cẩn trọng, thận trọng và có tầm nhìn xa, chỉ là không theo cách mà các mô hình kinh tế truyền thống dự đoán.

Viện Nghiên cứu Phát triển Lãnh đạo Chiến lược biên dịch từ Malik Letter, số 36 tháng 9.2025

Tham khảo các cuốn sách thuộc Bộ sách Thực hành Quản lý hiệu quả của GS. Fredmund Malik

Quản lý: Những điều cốt lõi

Đi trong thế giới mơ hồ: Cần phải quản lý, quản trị và lãnh đạo tổ chức như thế nào?

Chiến lược: Định hướng trong một Thế giới Mới phức hợp

Chính sách và Quản trị Công ty hiện đại: Để các tổ chức tự điều chỉnh và thích ứng

———————————————

VIỆN NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN LÃNH ĐẠO CHIẾN LƯỢC

Con đường đúng, tương lai sáng

🏢Địa chỉ: 266 Lạc Long Quân, Phường Tây Hồ, Hà Nội

🌐Website: sleader.vn

📧Email: [email protected]

📖Tiki: https://tiki.vn/cua-hang/sleader

📞Hotline: 0965 965 368 / 0969 753 688 / 024 3201 1519

📱Zalo: Viện Lãnh đạo chiến lược Sleader/ 0969 753 688